Przyroda

Zasoby przyrodnicze na terenie Gminy Nowiny

Gmina Nowiny zlokalizowana jest w obrębie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, stanowiącego dopełnienie Wieloprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych Województwa Świętokrzyskiego. Najcenniejsza przyrodniczo i krajobrazowo jest pólnocno-zachodnia część gminy, która została włączona w granice Parku (sołectwo Szewce-Zawada), a w jego otulinie sołectwo Zgórsko-Zagrody. Na terenie Parku znajduje się jedna z najpiękniejszych jaskiń Europy – Jaskinia „Raj” z bogatą szatą naciekową – stalaktytami, stalagnatami i stalagmitami i śladami pobytu człowieka neandertalskiego oraz Jaskinia „Piekło”. Krajobraz części gminy ma charakter leśno-rolny, przy znacznym udziale lasów, pozostały obszar Gminy jest w większości zdominowany przez zakłady przemysłowe i górnicze działające na tym terenie. Występują tu poeksploatacyjne wyrobiska i hałdy, sieć krzyżujących się ze sobą linii energetycznych i nasypy drogowe.

Teren gminy to swoisty raj dla paleontologów. Liczne wyrobiska złóż kamienia z okresu dewonu odsłoniły wspaniale skamieniałości prehistorycznych zwierząt i roślin, które można dziś podziwiać w ich naturalnie zachowanej formie w Bolechowicach, Kowali i Szewcach. Rejon ten jest miejscem łączenia się głównych szlaków turystycznych Gór Świętokrzyskich przebiegających przez malownicze pasma górskie. Szlaki te łączą piastowskie miasto Chęciny, gdzie na szczycie góruje królewska warownia z widokiem na całą Kielecczyznę.

Część gminy Nowiny nie wchodząca w skład parku krajobrazowego i jego otuliny charakteryzuje się wysokim stopniem degradacji przez przemysł i górnictwo. Negatywnym zjawiskiem jest obecność warstwy pyłu na roślinach w sąsiedztwie zakładów przemysłowych pomimo stosowania w nich urządzeń odpylających.

Przez teren gminy przepływają rzeki okresowe i jedna rzeka stała – rzeka Bobrza. Rzeka ta to prawy (najdłuższy) dopływ Czarnej Nidy o długości 48,9 km i powierzchni dorzecza 379 km². Dodatkowo na obszarze gminy obserwuje się znaczące zmiany w rzeźbie terenu wynikające z prowadzenia działalności górniczej wywołanej eksploatacją surowców mineralnych.

Na terenie Gminy funkcjonują następujące formy ochrony przyrody:

•  Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie -obszar mający znaczenie dla obszaru Natura 2000, nr PLH260041
•  Chęcińsko-Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu
• Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy – całkowita powierzchnia parku wynosi 20 505 ha, powierzchnia otuliny 11 123 ha, park obejmuje swoim zasięgiem sołectwo Szewce-Zawada,
• Kamieniołom Szewce na Górze Okrąglica – Pomnik obejmuje teren nieczynnego kamieniołomu na Górze Okrąglica. Odsłonięcie wskazane do ochrony to wapienie dewonu środkowego zawierające liczne amfipory, historyczna odmiana „marmurów świętokrzyskich”. Do pomnika prowadzi dobrze oznakowana droga od strony ulicy Dobrzączka.
• Pomnik Przyrowy nieożywionej w Kowali – pomnik ten zlokalizowany jest około 2 km od stacji kolejowej Sitkówka-Nowiny. W przekopie kolejowym odsłonięte zostały skały franu (węglanowe) górnego dewonu z licznymi skamieniałościami, które należą do północnego skrzydła antykliny Chęcińskiej i zapadają się w kierunku północnym. W zachodnim zboczu przekopu widoczny jest ciągły profil franu, pozwalający prześledzić ewolucję facji. Skały zawierają liczne i różnorodne szczątki organiczne.
• Rezerwat przyrody nieożywionej na Górze Żakowej – położony na grzbiecie górskim rezerwat został utworzony w celu zachowania pozostałości dawnego górnictwa skalnego i kruszcowego, naturalnych wapiennych form skałkowych oraz lasu kserotermicznego 2 licznymi gatunkami roślin chronionych, pow. ok. 50,45 ha.

Obejmuje grunty Skarbu Państwa administrowane przez Lasy Państwowe Nadleśnictwa Kielce, Leśnictwo Szewce oddziały 113a i 114d. Rezerwat został utworzony Rozporządzeniem nr 12/99 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 3G.04.1999r. Na terenie rezerwatu zabronione jest normalne użytkowanie lasu (np. zbiór i niszczenie dóbr roślinnych i zwierzęcych) i przebywanie poza miejscami wyznaczonymi.

Na terenie Gminy zinwentaryzowany jest jeden zbiornik wodny tj. tzw. Zbiornik Zgórsko, zasilany przez wody gruntowe. Zbiornik powstał z kamieniołomu, który został zamknięty w 1990 roku i zalany wodą. Zbiornik wodny na miejscu dawnego wyrobiska ma głębokość 5 metrów i zajmuje powierzchnię 11 hektarów. Brzegi są strome, wysokie i trudno dostępne. Od strony wschodniej znajduje się dojazd zakończony cyplem o długości ok. 40 metrów. Obecnie zbiornik wodny należy do Cementowni Nowiny, ale dzierżawi je Towarzystwo Wędkarskie „Nowiny”.

Zasoby surowcowe na terenie Gminy Nowiny

Na terenie gminy występują następujące udokumentowane złoża kopalin: Zawada, Szewce – góra Okrąglica, Zagrody, Bolechowice, Berberysówka, Trzuskawica, Kowala, Kowala Sobków, Radkowice – Podwale Północ, Kowala Mała, Jaźwica. Obecnie eksploatowane są złoża w Bolechowicach, Kowali i Trzuskawicy. Złoże Zawada wykreślono z bilansu zasobów, a złoże Szewce nie powinno być eksploatowane w związku ze znaczną uciążliwością dla okolicznych mieszkańców oraz ochroną wód, gleb i krajobrazu.

Na obszarze gminy ustanowiono następujące tereny górnicze:

• „Bolechowice” utworzony decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa 7, dnia 30.09.1997 r. Kopalnia Bolechowice jest wyrobiskiem stokowo-wgłębnym. Eksploatacja prowadzona jest systemem odkrywkowym, ścianowym. Do odspajania bloków przewiduje się stosowanie materiałów pęczniejących, odpychaczy hydraulicznych, rozłupiarek. Roboty prowadzone powyżej poziomu wodonośnego. Wydobyte surowce (wapienie dewońskie) wykorzystywane są do produkcji bloków wapiennych.
• „Trzuskawica” utworzony decyzją Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14.11.1997 r. o powierzchni 1842 ha. Kopalnia Trzuskawica obejmuje dwa wyrobiska: wyrobisko Trzuskawica – o powierzchni 80 ha, urabiane metodą wiertniczo-strzałową oraz wyrobisko Kowala, w którym eksploatacja po czasowym wstrzymaniu została wznowiona. Wydobyte surowce (wapienie dewońskie) wykorzystywane są do produkcji wapna palonego.
• „Radkowice” utworzony decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naftowych i Leśnictwa 2 dnia 06.05.1999 r. o pow. 2 394 504 m2 położony na terenie gminy Morawica. Teren górniczy obejmuje część wsi Kowala, Wola Murowana, Radkowice, Podwale, Brzeziny, grunty orne Id. IV-VI, lasy ze słabym zadrzewieniem, łąki. Eksploatacja powierzchniowa jest prowadzona systemem wiertniczo-strzałowym, po zakończeniu wydobycia, zgodnie z planem ruchu Zakładu Górniczego Kopalnia dolomitu „Radkowice” teren wyrobiska zostanie sprofilowany i zabezpieczony, następnie zalany wodą i zagospodarowany w kierunku rybackim. Teren zwałowiska mas ziemnych i skalnych zostanie odpowiednio ukształtowany i poddany rekultywacji w kierunku leśnym.