Spacer zaczął się w czerwcu 1306 roku … To znaczy spotkaliśmy się z Zgórsku dziś, 15 lipca 2022 roku, w ramach wakacyjnych spacerów dla mieszkańców, ale znamienita przeszłość miejsca w opowieści historyka, przewodnika Dariusza Kaliny przeniosła nas do początków XIV wieku.

Historia Zgórska, nie została dotąd rozświetlona. Przeprowadzona przez Dariusza Kalinę kwerenda źródłowa i obserwacje terenowe pozwoliły na znaczne poszerzenie wiedzy o niej samej, jak również o historii najbliższej okolicy. Należy odnotować niezwykle silny wpływ najpierw królewskich Chęcin (do połowy XIX w.), a narodowego miasta Kielce (od pocz. XIX w.).

 – Wzmiankowana w 1306 r. osada Góry odnotowana została wraz z innymi w kluczu ziemskim utworzonym przez czeskiego władcę Wacława II Przemyślidę. On to zbudował na Górze Zamkowej pierwszy murowany zamek około 1300 r., przejęty w wyniku zwycięskiego pochodu wojennego przez księcia Władysława Łokietka. Ów „mały książę” obdarzył Chęciny szczególnym swym afektem, a w niedługim czasie nadał osadzie górniczej prawa miejskie i często je odwiedzał jako król Polski. Tyle odnotowuje obecny stan wiedzy – mówi Dariusz Kalina, historyk, prowadzący autorski wakacyjny spacer dla mieszkańców gminy Nowiny. 

Dalej wspomina rok 2007, kiedy to na terenie gminy Sitkówka-Nowiny jako pracownik Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach prowadził badania terenowe weryfikacyjne. Na terenie lasu, w Zgórsku opisał miejsce oznaczone jako Grodzisko. Również we wsi Wola Murowana zaznaczono wały ziemne zwane Zamczysko, znajdujące się tuż przy Nidzie i linii kolejowej. Obecnie funkcjonuje tam kopalnia wapienia. 

Na terenie wsi Posłowice i Kowala we wczesnym średniowieczu funkcjonowała kuźnica pracująca w oparciu o miejscową rudę żelaza. Miejsca wydobycia znajdują się w lesie, na stoku góry, poniżej wzmiankowanego Grodziska. Autor stwierdził, że przy dworze w Zgórsku funkcjonował klasztor na przełomie XVIII i XIX w., co odnotowano w materiale kartograficznym jak również w źródłach pisanych. Co ciekawe i nie odnotowane w literaturze, aż do lat 50. XIX w. na terenie dworskim, tj. w czasie, gdy funkcjonował w nim ośrodek dla niepełnosprawnych, była kaplica i miejsce przebywania dla dwóch sióstr zakonnych. 

Nie można pominąć faktu poszukiwania na terenie lasów zgórskich mogił zamordowanych Żołnierzy Niezłomnych w okresie stalinowskim. W ostatnich latach dzięki intensywnym pracom poszukiwawczym udało się odnaleźć kilka nieznanych dotąd grobów polskich bohaterów. Prace są kontynuowane.

 – Jak widzimy, historia i życie lubi zaskakiwać i pisać różne scenariusze W końcu 2018 roku zaproponowałem swoją pracę nad dziejami miejscowości wchodzących w skład gminy Nowiny, Panu wójtowi Sebastianowi Nowaczkiewiczowi. Spotkało się to z jego uwagą i przychylnością, dzięki czemu przystąpiłem do pracy i już 4 września zapraszam czytelników i uczestników moich historycznych spacerów na spotkanie autorskie, gdzie będę promować książkę o Szewcach i Zawadzie – zaprasza Dariusz Kalina.

Ponad dwudziestu mieszkańców uczestniczyło w pierwszym z serii wakacyjnych piątkowych spacerów na terenie gminy Nowiny. Poznaliśmy genezę owianego legendami Grodziska w Zgórsku, które cały czas, z uwagi na prowadzone badania archeologiczne czeka na swoje odkrycie. Spacer historyczny wiódł przez piękne i tajemnicze ścieżki lasu liściastego, wąwozy, mokradła, mogiły bohaterów AK, fragment niebieskiego szlaku, za każdym zakrętem odkrywając dla nas, a to miejsca folwarku, spoczynku dla koni czy grodu z XIV wieku. Odkrywajcie razem z nami ukryte w lasach piękno gminy Nowiny.

Karolina Kępczyk

ⁱ